Их уяачийн хишиг буюу Огноон Ганжуурын адуу

Хэнтий аймгийн Баянмөнх сумын уугуул Огноон Цэнджав гэж морь уяад л байдаг, уясан морь нь айраг дахь нь бүү хэл арав дотор ч ордоггүй нэгэн сайхан эрхэм байх. Арваад настай хүүг нь Огноон Ганжуур гэцгээдэг. Сумын наадамд уяачид азаргаа мордуулцгаачихаад эхний таван азаргыг тааварлан тоолцгоож байж. Энэ үед их уяач Ононмөр хаван тэдэн дээр хүрч ирж таарч, уяачид ч дуугаа хураан “та эхний таван азаргыг хэлж өгөөч” гэж. Ононмөр хаван хариуд нь: “За даа өнөөдөр Огноон Цэндийн халиун л түрүүлнэ дээ” гээд айргийн таван азаргыг эзэн, зүстэй нь нэрлэх нь тэр. Их хүмүүнтэй эн зэрэгцэн цэц булаалдах зүрхтэн ч гарсангүй, яриа үүгээр дуусч.
Гэтэл их уяачийн түрүүлнэ хэмээн зөгнөсөн Огноон Цэнджавын халиун хамгийн сүүлд ирж, хүмүүс ч гайхан байр зуур учрыг сая ойлгожээ. Ононмөр уяач азарганы уралдааныг сүүлээс нь эхэлж, зөгнөсөн байсан бөгөөд түүний хэлсэн ёсоор болж, хурсан олон энгүй их эрдмийг гайхацгааж, басхүү бяцхан инээдэм болоод өнгөрч. Наадам тарахад Ононмөр хаван Огноон Цэнджавыг дуудуулж ирүүлээд “чиний энэ халиун азарга хэзээ ч явахгүй. Эр хүний наадам хоёр үзүүртэй байдаг юм, битгий гомдоорой. Чи сайхан хүүтэй хүн байна. Ингэсхийгээд наадмаас хойш манайхаар яваад очоорой” гэжээ. Огноон Цэнд ч хэлсэн ёсоор нь хүү Ганжуурыг нь дагуулсаар очтол Ононмөр хаван түүнд охин дүмбэн цагаан унагатай гүү зааж өгөөд “за чи үүнийг ав. Гүүний орыг өгөөрэй. Унаганы орыг бол авахгүй. Энэ унага хүүг чинь том болохоор хурд залгуулна” хэмээж. Тэгээд хэдэн жилийн дараа дүмбэн цагаан унага ч хурд гаргадаг сайн гүү болж , адуу нь ч өөрчлөгдөн сайжирч, Огноон Ганжуурын хүү ч том болж уяа эвлүүлэн морио сайхан хурдлуулсан байна. Хэнтий аймгийн Баянмөнх суманд Огнооны шаргууд хурдан, Огнооны адуу сайн гэж нэрд гарсаны цаад учир нь ийм ажээ. Монгол эр хүний ойрын тоглоом, холын ухаан гэж ийм л байж дээ.

Босоо Жамсрангийн яриа 2012.08.06