Адууны зарим өвчнийг эмчлэх ардын арга

Адууны албин буюу (дайрлага)
Унаж яваа морь гэнэт унаж тийчлэхийг дайрлага дайрах гэнэ.
Засал:
Хэлний үзуүрийг нь бага зэрэг зүсэж цус гаргана. Хэлний судсыгхатгана. Хар модны давирхайгаар утна. Хар бараан хоёр чулуу хүчтэй хавиран үнэртүулнэ.
Малгайн хөлс үнэртүүлнэ, оймс, жийрэг үнэртүүлнэ.
Адууны гэдэс дүүрэх.
Адууны умс хийгээр дүүрч, амь тзмцэн бүх бие, ялангуяа суга орчмоор ихэд хөлөрне.
Засал:
Хөх дарь цайны халбагаар нэгийг өгч ногоон хомоолоор утна. Ногоон хомоолоор
утахдаа хомоолоо усандаа сайн буцалгаад уураар нь ут. Давстай ус, исгэлэн тараг
цутгаж өгнө. Адуу засал авч байгаа бол унгас алдан гэдэс хэвлий суларч эхэлнэ.
Мөн шар тосоор хүйс сэлдий зэргийг нь жигнэж жин тавьж болно.
Морь зайлах.
Морины хүйсний орчимд хүчтэй чанга дэлсэхийг зайлах гэнэ.
Засал:
Хөх аргалын үнсийг усанд зуурч цутгаж өгнө. Морины баруун, гүүний зүүн талын
богтосны эрээн булчинг чанга боодог. Хүйний орчинд гутлын улаар чанга
дэлсэнэ. Хазаараас нь хүчтэй татаж байгаад гэнэт тавьж бөгсөөр нь суулгана.
Гүентэх.
Цатгалан мориор ширүүн давхиснаас хамрын үзүүрийн доод ирмэг эргэж,
хумсны толион чинээ хоёр гозгор мөгөөрс ургадаг. Үүнийг гүен гэнэ. Гүентсэн адуу
амьсгаадан хамраараа шуухитнан, яваандаа хөрвөөн хөлбөрч хошуугаараа
газар зурж малтах ба заримдаа толгойгоо савж, унан тийчилнэ. Морь гэнэт гүентвэл уруул нь шазайж голоо цохино.
Засал нь:
Нарны өөд харуулан толгойг өргөж хамарт гарсан мөгөөрсний 3/1-г хурц хутгаар авч хаяна. Ингэхэд зүгээр болно.
Налхитах.
Адууны нүдний дотор талын аньсага буюу налхинаас мөгөөрс мэт хатуу хальс ( мах) ургаж нүдийг бүрхдэг. Налхитсан адуу гэнэт үсрэн унаж амьсгаадан бүх биеэр нь хөлс дааварлана. Таарч байсан, голоо цохиж байсан адуу налхитах нь элбэг.

Засал нь:
Унагааж хүлээд толгойг нь хөдөлгөөнгүй болгон зовхийг ярж, тэнд ургасан налхины хагасыгхямсаагаар эсвэл зүүгээр өлгөн хайчлан авна.
Адуу таарах.
Цас багатай үед элстэй цас идэх, хөлдсөн хөгцөрч муудсан тэжээл идэх үед адууны гэдэс тэлж хатгах болно. Үүнийг таарах гэнэ. Таарсан адуу гэдсээ байн байн харж чагнана. Гэдсээ хойд хөлөөрөө хайрч өшиглөн хөрвөөнө. Хоёр суга нь хөлөрсөн байна. Ойрхноос чагнахад гэдэсний хоржигнох чимээ дуулдаж бөөрний хонхолзуур цэндийж дүүрсэн байна. Морь уяж байгаа үед шороо идэх явдал гардаг.
Засал нь:
Таарсан морийг унаж өөд уруугүй давхин хөлөргөж чацга алдуулахад дүүрэнги багасна. Хүчтэй исгэлэн тараг, айраг түүхий гурилын зутан зэргийн аль нэгийг уулгана. Сүүлний голын судсыг ханана.
Шөрмөсний бороо.
Морины жолоог хазгай барьснаас давхил дунд гэнэт амыг татах огцом ямар нэгэн хөдөлгөөн хийхэд морины хойд хөл урд хөлд хүрч, шөрмөсөн дээр цохигдсоны улмаас шөрмөсөө самрах явдал гардаг
Засал нь:
Халуун дээр нь тэр дор нь хатгадаг гэдэг. Гэвч бороолуулаад хатуу хаванг айраг, тарвага, хонины халуун арьсаар хөхүүлж зөөлрүүлэн сиймхий хатгаж цус гаргана. Зээгтэх буюу толбо суух өвчин.
Байнга тэжээлд байдаг морины сүүлний угийн үс халцран унаж биед цоохор толбо үүсдэг. Зээгтсэн морь бүдрэмтгий, унаж явахад амархан тамирдаж амьсгаадна. Засал нь:
Адууны сүүлний угийг боож дотор талд нь сүүлний угаас 2-3 хуруу зайтай байдаг сүүлний самсай хэмээх судсыг хатгаж нэг шанага орчим цус авна.
Адуун сагалдрага.
Малын хоолой багалзуурын булчирхай цочирч хавдах мөн хамар хавдах өвчинг
хэлнэ. Бас морины цавь, гүүний дэлэнгээс урагш хавдах явдал ажиглагдана.
Засал нь:
Булчирхайн хавдрыг хагалж халаасан зэс шөвгөөр цоргино. Шөвгөө ноос хөвөнгөөр арчиж шатаан цэвэрлэнэ. Дараа нь халуун төмрөөр жин тавьж болно. Ганга өвсний ханд уулгана. Шавшиж боож болно. Хавдсан талын чамархайг хатгаж
болно.
Адуу арангатах.
Бага насны адуу арангатна. Дээд эрүүний араа шүдний хажуугаар илүү
шүд ургаж уртассан байдаг. Арангатсан мал өвс ногоо идэж чадахгүй. Өнгө зүс
алдан турж эцдэг.
Засал нь:
Арангыг тостой халуун даавуугаар жигнэн цүүцээр цохин булгалж авсны дараа үүссэн хонхорыг хонины сүүлний халуун өөхеөр эсвэл халуун шар тосоор жигнэнэ. Арангыг шатааж газарт булна.
Далны хуудас хуурах.
Далны гадна, дотор хуудас хуурах гэж хоёр янз байдаг. Далны хамрын ард байдаг их хотны хуудас яснаасаа хөндийрөхийг гадна хуудас хуурах гэнэ. Далны хавирга талын хавтгай булчин, далнаасаа хөндийрөхийг дотор хуудас хуурах гэнэ. Морины эмээл урагшлах, хэт их давирч уруу газар явах, хүнд ачаатай үед гэнэт хальтрах зэргээс шалтгаалж далны хуудас хуурна. Далны хуудас хуурахад мах яс хоёрын хооронд цус хурна. Гадна хуудас хуурсан бол дарж үзэхэд бамбалзан шажигнаж дуугарна. Дал нь гэмтсэн талынхаа хөл хааг гадагш хаялан доголно. Дотор хуудас нь гэмтсэн бол хөлөө газар тулж урагш түгжиж доголдог.
Засал нь:
Юуны өмнө хуурсан хуудсыг хатгана. Ясанд нь тултал хатгаж хутганы үзүүрээр далны ясыг үрж барзгар болгодог гэнэ. Дотор хуудсыг мөн л хатгана. Далыг нь цоолно, цааш хэт лав хатгаж болохгүй. Туурайн урд хөлийн нүд гэдэг судсыг хатгаж цус гаргана.
Нарийнтах өвчин.
Бага насны адуу ихэвчлэн өвчилнө. Адууны үс зооноосоо эхэлж хугаран, толботож тагнай нь хатуурна. Гэдсээ таталж гурангитна.
Засал нь:
Хар архи нэг аяга эсвэл нэг халбага исгэлэн цагааг хамрын нүхээр цутгаж уулгаад утаатай шар эсгийгээр нэмнэж уяна. Шалз чанасан тарваганы махны шөл уулгана.