Уяач М.Наранцогт: Би саарал голдуу адуу сайн давхиулдаг

Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын залуу уяач М.Наранцогт энэ удаагийн ярилцлагын эзэн байлаа.

-Уяач болох гараагаа хэрхэн эхэлж байсан бэ. Наранцогтыг морь уяхад юу нөлөөлөв?
-Миний хадам ах Билгүүнзаяа надад шүдлэн үрээ бэлгэнд өгсөн юм. Улмаар амжилттай сайн давхиж сум орондоо Наранцогтын саарал азарга гэгдтэлээ олонд танигдсан энэ сайхан буян маань намайг моринд анх оруулж байлаа. Шүдлэн үрээ надад ирээд хязааландаа сумынхаа уяачдын холбооны наадамд дөрвөөр орж, анхны айраг авчирсан сайхан буянтай адуу байгаа юм. 
-Бэлгэнд ирж, эзнээ моринд оруулсан саарал шүдлэн ямар амжилт үзүүлсэн бэ?
-Дараа жилийн хавар соёолон азарга Уяачдын холбооны зохион байгуулдаг Зотол хаан уулынхаа тахилгат түрүүлж, сумынхаа 81 жилийн ойд мөн түрүүлсэн. Эрдэнэцагаан, Дарьгангын наадамд аман хүзүүдэж, нийт 6 орсон сайхан азарга болоод байна.
-Бэлгэдэлтэй сайхан тохиолоор хурдан морь хэмээх хийморилог амьтантай холбогджээ. Энэ нь он цагийн хувьд хэдийд байсан бэ?
-Би моринд саяхнаас орж байгаа шинэ хүн. Хүүхэд байхдаа 5-6 жил морь унаж байгаад, сургууль соёл гэж яваад 2008 оноос л морь уяж эхэлсэн дээ. Миний аав олон жил нэгдлийн адуучин хийсэн, малчин хүн. Морь мал уралдуулж ч байсан, тэр утгаараа би моринд их ойрхон өссөн. Аавын талын хамаатан ах болох Энхээ гэж хүнээс морь уях эрдмийг сурч, морины А заалгасан. Өөрийн унаган голдуу адуугаар уралдаж байна.
-Саарал азарганаас өөр танд амжилт авчирсан ямар адуу байна?
-Би голдуу саарал адуу их давхиулж байна. 2009 онд уяачдын холбооноос зохион байгуулдаг хаврын 3 бага насны уралдаан Зотол хаан уулынхаа тахилгат өөрийн унаган адуу саарал даага түрүүлгэж, анхныхаа түрүү авч их баярлаж байлаа. Мөн саарал соёолонгоо  дөрөвлүүлж, хурдан хүлгийн үүд хаалга сайхан нээгдсэн дээ. Тэр амжилтаараа сайхан уралдаад явж байна. Саарал азарганы төрсөн дүү Билгүүнзаяагийн хязаалан хонгор морь 6 сарын 1-ний баярт аман хүзүүдээд, соёолондоо мөн 6 сарын 1-ний уралдаанд аман хүзүүдээд тэгээд хойшоо зарагдсан.
-Ингэхэд бэлгэнд ирсэн саарал, унаган саарал хоёр хаанахын ямар угшилтай адуунууд вэ?
-Миний соёолон түрүүлдэг, даага түрүүлдэг 2 саарлын дээдэс нь хоёулаа дээр ярьсан Энхээгийн ах Ц.Очироогийн унаган адуунууд. Ухаандаа хадам ах бид хоёр Ц.Очироогоос нэг нэг гүү авсан гэсэн үг. Надад морь уяж өгсний бэлэг болгож охин саарал даага өгсөн юм. Тэр гүүнээс хурдан адуу гарч, түүгээрээ наадаж байна.
-Нийт айраг, түрүүний тоо хэд болж байна вэ?
-Нийт амжилт гэвэл 5-6 түрүү, 10 гаран айрагтай байна. Манай нутгийн сумын Алдарт уяач Пүрвээгийн саарал хязааланг уяж бас давхиулж байсан. Соёолонд нь Онгон сумын наадамд гурваар оруулж байсан. Мөн сумынхаа Эрдэнэчимэгийн Нарангэрэлийн саарал азаргыг уржнан 2 удаа давхиуллаа. Эхнийхэд нь Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойгоор сумандаа гурваар оруулаад цааш нь гулсаж уралдан Матадын АХ-ын 90 жилийн ойгоор түрүүлгэсэн.  Нарангэрэлийн саарал азарганы төл саарал соёолонг өнөө жил сумын наадамд тавлуулсан. 
-Үнэхээр саарал танд ээлтэй байдаг юм байна. Ер нь сумын Алдарт болох дөхсөн юм байна?
-Ер нь дөхөж байгаа байхаа. Сумын Алдарт цолыг 20 орчмоор л тогтоож байгаа. 2011 онд Дорноговийн зүүн бүсэд очиж уралдаад цаашаа Өмнөговийн Ханбогдод очиж сумын наадамд миний их насны хүрэн морь түрүүлж байсан. Хүрэн морь Эрдэнэцагаан сумын Болдбаярын унаган адуу байгаа юм.
-Залуу хүн цаашид энэ тэндэхийн уралдаанд очиж үзье, амжилтаа ахиулж цолоо нэмье бодол байгаа байх?
-Мориныхоо өнгө, давхилыг харж байгаад л наадмаа шийднэ дээ. Өнөө жил зүүн бүс Дорноговь аймагт байгаа. Тиймээс зүүн бүс рүү явах л зорилготой байна. Энэ өвлийн сар шинийн уралдаалга дээр Түмэн-Өлзийгийн Зулаагийн хар морийг гурваар оруулж, 2013 оны уралдаанаа гайгүй сайхан нээсэн. Тэр ч утгаараа гарч гайгүй сайхан уралдахыг зорих юм. Өөрийнхөөсөө гадна 5-6 найзынхаа морьдыг тэжээж уяж байгаа.  Энэ өвлөөс морьдоо тэжээж эхлээд байна.

-Ярилцсанд баярлалаа.

А.Мөнх