Аймгийн Алдарт уяач Ш.Түгжчамба: Миний нутаг хаашаа ч хөдөлбөргүй хурдан удмын адууны гол төв нутаг

Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ сумын уугуул Шаравжамцын Түгжчамба гэх бага залуугаас хурдан морь унаж, сойж аймаг, сумын наадамд хурдлуулж байсан адуун хийморьтой бууралтай амьд сэрүүнд нь цөөн хором хөөрөлдсөнийг сийрүүлэн хүргэж байна.
-Хурдан морь гэдэг хийморилог амьтантай хувь заяа холбосон нь хэзээний түүх вэ?
-Малчин айлын хүүхэд. 16 настайдаа сумынхаа баяр наадамд морь түрүүлгэж, түүнээс хойш адууны хорхойтой болж 18 настайдаа нэгдэлд адуучнаар орж байлаа. Түүнээс хойш энэ тэнгэрлиг амьтныг насандаа орхиж чадахгүй бишрэн хайрлагч болсон  доо. Миний хийх дуртай ажил морь уях. Морио уяад сууж байвал өөр  зүйлд сэтгэл санаа сатаараад байдаггүй хүн.
-Танай нутаг ч эртнээсээ хурдтай даа?
-Тэгэлгүй яахав. Манайх Цэцэнхан аймгийн Жанжин бэйсийн бага Хардэлийн хошуу болохоор удмын хурдан адуу олонтой байх учиртай. Баруун ба хойд талаасаа өвгөн ноён Пүрэвжав бэйс, Дэндэв тайж, зүүн талаасаа Дарьгангын жижиг зээрд, Орлойн мэргэн хутагт, Ширээтийн цагаан адуу гээд хаашаа ч хөдөлбөргүй хурдан удмын адууны гол төв нутаг ус.
-Хурдтай газрын уяачид эрдэмтэй л байж таараа?
-Аймаг орондоо алдаршсан ахмад буурал уяачид олон байсан ч хамгийн хүндлэх нь насан өөд болж дээ. Хорондоогийн Жамбалсүрэн, Баатарын Чалаа, Гэндэнгийн Гүржав, Танзавын Чоймчиг, Чимидийн Дорждэрэм, Лаагийн Даржаа гээд сайхан буурлууд байлаа. 
-Алтны дэргэдэх гууль шарлана гэдэг. Эрдэмт буурал уяачдын дэргэд өсч өндийсөн та өөрөө ямархан хэмжээний уяач вэ. Хаа хаана очиж наадаж байв?
-Улсын наадамд биечлэн очиж уралдаагүй болохоор өөрийгөө чамладаг. Гэхдээ сум орон нутгийнхантайгаа нийлээд гадагшаа гарч уралдсан нь цөөнгүй ээ. Дорноговь аймгийн Иххэт сумын 50 жилийн ойд 10 гаруй уяач 20-иод хүлэг сойж очин азарганы аман хүзүү, шүдлэн, дааганы түрүүг хамтран авсан. Цэцэнханы Хардэл жанжин Бэйс хэмээх өвгөн ноён Пүрэвжавын наадамд хоёр  удаа 17-23 уяач, 85-95 адуу уяж азарганы түрүүг хоёр удаа, бусад насанд жил бүр нэг насны түрүү мөнгө, хүрэл 2-3 медаль дараалан авсан даа. Нууц товчооны 750 жилийн ойн наадамд ч явж байлаа.
-Жил жилийн наадмуудаас сэтгэлд тань хоногшин үлдсэн нь хэдэн оны ямар наадам бэ?
-Өвгөн ноёны хоёр удаагийн наадам үнэхээр дэг журамтай болж, уясан морьдын нь биеийн гоёмсог галбир, хурдны гараа, уяач олны нь хүнлэг найзархаг чанар, тус дэмжлэг өөр нутгаас очиход чин сэтгэлийн баяр төрүүлж байсан даа.
-Баярлалаа. Ийм дурсамжит наадмууд олон байх болтугай.
-Зургаан насны хурдан хүлгийн магтаал бичих гэж оролдлоо. Үүнийгээ уншигч олондоо наадмын бэлгэдэл болгон толилуулъя.

Зургаан насны хурдан мину

Гэрэл нэвтлэх үүрийн ягаан хаяанаар
Гэгээ гарах өглөөн цагаан туяанаар
Зуузай амгай даран сонжиг дүүргэсэн
Зургаан насны хуурдан хүлэг мину зэ
Сүрэг ижлээ асран явах нь
Хангарьдын аргамаг дүртэй
Суман уяагаа магнайлан зогсох нь
Хотон шувууны гоолиг дүрт
Адуун сүргийн маань хаан цолтон
Азарга  хэмээх буян хишигт хүлэг мину
Халх долоон хошуу Даншигаас цуутай
Дархан Чин Ван мээрэнгээс магтаалтай
Банхар Донирын хурдан удмаас гаралтай
 Түмний эх дууны үүсэлтэй
Ижил сүргийн тод магнай
Их насны морь мину
Цагаан зээрийн долгион гараатай
Замын холдоо цойлсон тоостой
Гарааны газар тэнцүүхэн очтой
Зургаан насандаа илүүхэн одтой
Согоо шиншийн содхон галбиртай
Соёолон насны хүлэг мину
Заамал зургаан хүзүүндээ
Үсэн эргүүлэг зурайж тодорсон
Заазуур зургаан шүдэндээ
Захын хязаа нь мярааж цухуйсан
Хянуур цэгцхэн уяа засалтай
Хязаалан насны хүлэг мину
Шүүгүүр гуядаад урам нэмэмтгий
Шүдэмтгий хөнгөн сойлготой
Гараа хожимд бариа илүүцтэй
Гаж буруу засалд хурд эмзэгхэн
Сүүн шүдээ гээж амжаагүй
Шүдлэн насны Хэврэгхэн хүлэг мину
Цомцог боосон тэргүүндээ
Молор эрдэнийн шинж амилсан
Цовоо цайлган аалиндаа
Хурдны гийнгоо анирласан
Эрэмгий туурайтны отгон
Энхрий бяцхан даага мину
А.Мөнх /"Тод магнай" сэтгүүл. Дугаар 07/42/. 2013 он