Аймгийн Алдарт уяач Г.Эрдэнэбилэг: МАНАЙХАНД ТАВЫН ТОО ЭЭЛТЭЙ БАЙДАГ

-АХ-ын 93 жилийн ой төрийнхөө баяр наадамд хээр үрээгээ айргийн тавд хурдлуулсан танд уншигчдынхаа өмнөөс баяр хүргэе?
-Баярлалаа. “Тод магнай” сэтгүүлээрээ дамжуулаад Монголынхоо ард түмэнд энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Төрийнхөө наадамд хээр хязаалангаа айргийн тавд хурдлуулсандаа маш их баяртай байна. Хээр үрээ маань Тод манлай уяач Онон ахын бэлэг. Ахынхаа уяан дээрээс мордуулж төрийнхөө наадамд айрагдууллаа.  Энэ дашрамд Онон ахдаа баярласнаа илэрхийлмээр байна.
-Тод манлайтай ямархан тохиолоор нөхөрлөх болсон юм бэ?
-Эртний түүх л дээ. Олон жилийн өмнө ММСУХ-г үүсгэн байгуулагч Пунцагбалжир агсан, Онон ах хоёр Сүхбаатар аймагт очоод манайд ирж ааваар  зуучлуулан хурдан  азарга авч байсан юм билээ. Тэр цагаас хойш манайхан Онон ахыг мэддэг болсон. Тэгээд энэ жил Онон ахынхаа гал дээр ирж, төрийн наадмын анхны айргаа авлаа.
-Гончиг гуайн хөвгүүд цөм моринд дуртай бололтой юм?
-Тийм шүү. Бид ээж ааваасаа арвуулаа. Миний аав Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын уугуул Гончиг гэж хурдан моринд дуртай, морь уядаг хүн байсан. 1980-аад оны үед Тожоогийн хээр азарга гэдгийг гурван мянган төгрөгөөр худалдан авч байсан юм. Тэр нь тухайн үедээ бас ч үгүй хөөрхөн л өндөр өртөгтэй наймаанд тооцогдож байлаа. Манайхны харчуул таны хэлсэнчлэн бүгд л моринд дуртай улс. Гэхдээ гэрээсээ би ганцаараа уралдааны морь унаж байсан. Ах нарын хувьд морь гишгүүлэх гэх мэт арын ажил албыг хариуцдаг. Аавын маань уясан морьд аймаг, сумынхаа баяр наадамд олон айрагдсаан. Энэ дашрамд нэг сайхан бэлгэшээлтэй түүхийг хуучилъя л даа. Намайг төрдөг жил буюу 1975 онд Дарьганга сумын маань 50 жилийн ой болж аав гурван түрүү, хоёр айраг хүртэж байсан юм билээ. Би чинь долдугаар сарын 7-нд буюу их сунгааны өдөр төрсөн хүүхэд байхгүй юу. Түүнээс хойш арван жилийн дараа 1985 онд аавынхаа уясан морьдыг унаж уралдаад шүдлэн түрүүлгэж аавыгаа баярлуулж байсан. Тэр жил манай морьдын уяа сойлго нь буруу байсан уу, сайн давхихгүй байж байгаад хамгийн сүүлд шүдлэн уралдаж, үрээ  маань түрүүлэхэд аав их баярлаж байсан нь санаанаас гардаггүй юм.
-Адуунд дуртай ах дүүсийнхээ амжилтыг салхийг хагалж, төрийн наадмын өмийг нээсэн нь Г.Чинзориг ах тань байх хэмээн таамаглаж байна?
-Тиймээ, 1999 оны улсын баярт ахын маань Өлгөр хүрэн соёолон айргийн таваар давхиж манайханд төрийн наадмын анхны айргийг авч байлаа.Түүний дараа 2003 оны наадамд ахын Буган халиун даага мөн тавласан. Ер нь ажиглаад байсан манайханд тавын тоо ээлтэй байдаг юм байна шүү. Энэ жил ч гэсэн миний үрээ айргийн таваар давхилаа.
-2010 оны Сэцэн ханы хурдад Шуурган хонгор чинь хэдээр давхилаа?
- Миний Шуурган хонгор зүүн бүсийн уралдаан болон Егүзэр хутагтын наадамд тус тус түрүүлсэн. Өлзийбаяр гэдэг хүний унаган адуу байгаа юм. 
-Дарьганга сум олон бэсрэг угшилтай. Унаган адуунууд хэр хурдалж байна?
-Манай унаган адуунууд сайн давхисаан. Даваахүү Тод манлайг манай аав хуурай дүүгээ гэдэг байсан. Тэгээд 1998 онд Тод манлай “ахыгаа амьд сэрүүн байгаа дээр нь цагаан юм амсуулна” гээд манай адуунаас хязаалан үрээ аваачиж улсад уралдуулаад наймлуулсан. Тэр нь азарган үрээ байсан юм. Тэгсэн Даваахүү ах “засааг нь авчихвал илүү давхих юм байна” гээд хөнгөлж, дараа жил нь морин соёолон улсын наадамд таваар давхиулж аавын минь магнайг тэнийлгэж байлаа.
-Өлгөр хүрэн чинь танай унаган адуу юм байна шүү дээ?
-Тиймээ. Ер нь манай Сүхбаатарын адуу хурдан гэдэг нь нэгэнт нотлогдчихсон. Гэхдээ аливаа зүйлд шинэчлэлт хийж байхгүй бол болохгүй шүү дээ. Тэр тал дээрээ манайхан жаахан хоцрогдох маягтай болоод байж мэдэх юм.Тиймээс энэ дашрамд нутгийн олондоо  “манай адуу хурдтай. Гэхдээ шинэчлэлт хийвэл бүр илүү хурдан болно” хэмээн уриалмаар байна.
-Аймгийнхаа бэсрэг угшлуудаас авч адуугаа сэлбэсэн болов уу хэмээн таамаглаж байна?
-Тэгэлгүй яахав. Шарын Тожингийн төл бий. Ухна Манлайн буурал, Цэвэгсүрэн гуайн хээр зэрэг нутгийн хурдан азаргануудын угшлаас ч авсан. Ер нь би өөрийнхөө азаргануудыг сайн гэж боддог шүү. Дээр нь цус холтгож, чанаржуулах үүднээс ганц нэг эрлийз гүү тавьсан.
-Дорнодод болсон зүүн бүсийн уралдаанд айргийн гурваар хурдалж  Лу.Гантөмөр сайдын нэр дээр цоллогдсон их морь танай адуу гэж дуулдана лээ?
-Тиймээ. Гантөмөр сайд моринд их дуртай хүн. Дуртай гэхэд бүр дэндүү дуртай хүн байгаа юм. Адилхан адуунд дуртай эр улс биенийгээ дэмжиж байх ёстой шүү дээ. Тэр утгаараа найздаа хээр морио бэлэглэсэн юм. Хээр морь маань манай найз Батболдын унаган адуу. Батболд найз маань мөн надад бэлэглэж байсан юм. Улсад уралдуулъя гэж бодож байсан ч жаахан таргадаад уралдаж чадаагүй.Тэгээд Онон ах зүүн бүсэд аваачиж уралдуулаад айргийн гуравт давхиулсан даа.
-Сүхбаатар аймгийн уяачидтай уулзаж байхад адуу зараагүй хүн бараг байдаггүй юм билээ. Танайхны хувьд?
-Манайхан адуу зарж үзээгүй.Ах дүү нар маань найз нөхдөдөө адуу бэлэглэж байсан ч зарсан удаагүй. Сайн санаж бэлгэнд өгсөн адуунууд очсон газраа түрүүлж айрагдлаа л гэж дуулддаг юм. Харин адуу худалдаж авч байсан нь олон шүү. Хоёр өрөө байраар ч авч л байлаа. 20 саяар ч авч л байлаа.
-Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа. Хонин жилийн уралдаануудад тань амжилт хүсье.

"Тод магнай" сэтгүүл №56