Аймгийн Алдарт уяач Д.Дүгэрсүрэн: Энэ цагт зүүн зүгийн адуутай эн тэнцүү уралдсан нутгийн ганц адуу бол миний шар хээр морь

Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын хийморилог уяачдын нэг бол хурдан шар цоохор морины эзэн аймгийн Алдарт уяач Д.Дүгэрсүрэн юм. Их насны мориор элбэг сайхан нааддаг энэ эрхэм хэрхэн хуучлахыг хамтдаа сонирхоцгооё.
-“Хотгойдын хурд-1” хангайн бүсийн наадамд аман хүзүүнд хурдалсан цоохор морины тань талаар яриагаа эхэлье гэж бодож байна? Хонгор нутгийнхны төдийгүй хурдан морь сонирхогчдын хүндлэлт хурдан хүлэгтэйгээ хэрхэн учирсан бэ?
-Сүхбаатар аймгийн Асгат сумын харьяат Батчулуун гэдэг унаган адуу. 2000-гаад оны дунд үед Баянхонгор аймгийнхаа адууны чанарыг сайжруулах зорилгоор зүүн аймгууд руу явж нэлээд хэдэн адуу цуглуулсан юм. Тэгэхдээ Батчулуун гэдэг айлаас хоёр адуу авсаны нэг нь шар цоохор морь маань, нөгөө нь гурван бүсийн  уралдаанд түрүүлсэн Баттулга сайдын хүрэн азарга байгаа юм.Дээд удмыг нь хөөвөл эцэг талаасаа Лхамын харын, эх талаасаа Дарьгангын Шарын тожингуудын угшилтай гэж байсан.
-Хэдтэй адуу авч байсан юм бэ?
-2006 онд хавчиг морь ирээд Баян-Овоо сумын 60 жилийн ойд аман хүзүүдэж, Өвөрхангай аймагт болсон хоёр Аваргын мялаалга наадамд түрүүлсэн. Дараа жил нь 2007 онд  аймгийнхаа наадамд түрүүлчихээд, Хөвсгөл аймагт болсон “Хотгойдын хурд-1” уралдаанд аман хүзүүдээд, Завхан аймгийн Яруу суманд болсон Даян түмний эх хүрэн халзан морины нэрэмжит уралдаанд түрүүлсэн. 2008 онд аймгийн баяр наадамд түрүүлээд, Ховд аймагт болсон баруун бүсийн уралдаанд аман хүзүүдсэн.
-2009 онд яаж давхисан юм бэ?
-Тэр жил манай аймаг хангайн бүсийн даншигтай байсан учраас наадмын сорилго болгож Баян-Овоо суманд том уралдаан зохион байгуулагдан түүнд түрүүлж байсан.
-Хангайн бүсийн уралдаандаа яаж давхисан юм бэ?  
-Дундуур давхисаан. Тэр жилээ уяа сойлгын үеийн алдаа гарсан уу,уналга эдэлгээ нь тохироогүй юу шар цоохор морь маань адуундаа явж байгаад эндчихсэн юм.
-Аймаг орон нутагтаа  олон түрүүлж айрагдсан хурдан шар хээр мориныхоо талаар яриач?
-Миний шар хээр морь Баян-Овоо сумын унаган адуу.Галын хонгор гэж хурдан азарганы түүний төл байгаа юм. Аймгийнхаа баяр наадамд хоёр жил дараалан түрүүлж, сумдын наадамд 11 удаа түрүүлсэн хурдан хүлэг дээ. Энэ цагт зүүн зүгийн адуутай эн тэнцүү уралдсан нутгийн ганц адуу даа.   
-Их мориор давамгай наадаж байсан юм уу даа?
-Баянхонгор аймгийнхаа баяр наадамд таван удаа их насны морь түрүүлгэж байсан хүн байгаа юм.Шар цоохор морь маань хоёр түрүүлж, шар хээр маань бас хоёр түрүүлж, сүүлд аймгийн 70 жилийн ойгоор бүүдэн цоохор морь маань түрүүлсэн. Манай баруун талд их насны морийг илүүтэй дээдлэн, эр хүний хийморийг өргөдөг хэмээн үздэг. Тэр утгаар нь их насны морь түрүүлэх бүрт баярлаж бэлгэшээж байдаг даа.
-Дамдинсүрэн Арслангийн  гурван хүү орон нутагтаа ханасан цолтой уяачид. Дүү нар тань ахыгаа дагаад хурдан морь сонирхох болсон гэж байсан. Харин таны хувьд ...?
-Манай аав, ээж хоёр сумын төвийн буюу суурин газрын улс. Харин манай эмээ хөдөө байдаг. Би  хичээлийнхээ амралтаар эмээ дээрээ очиж хонь мал төллөх үеэр тусалдаг ер нь багаасаа малд элэгтэй хүүхэд байсан. Тэр маань цусанд хадгалаастай байсан байх л даа. Морь мал сонирхож эхлээд удаагүй байхдаа шар хээр морьтойгоо таарч, адуу дагасан эр хүний хийморь өөдөө байдгийг мэдэрч улам ихээр хорхойссон. Намайг дагаад дүү нар маань моринд дуртай болсон. Одоо хоёулаа сайхан наадаж байна. Сая говийн бүсийн уралдаанд нэг нь азаргаа аман хүзүүдүүлж, нөгөө нь соёолон түрүүлгэлээ. Манай хүргэн Хүрэлбаатар аймгийнхаа 70 жилийн ойгоор хоёр түрүү авч байсан. Жаргалсайханы маань халтар азарга аман хүзүүдэж байсан. Манайхан иймэрхүү л түүхтэй, удам судартай айл даа. 
-Таныг Баянхонгорын адууг сайжруулахад ихээхэн хувь нэмрээ оруулсан хүн хэмээн тодорхойлж байсан. Зүүн талаас олон адуу авчирсан уу?
-Тэр ийм учиртай юм байгаа юм. Шар хээр морь маань уралдсан болгондоо түрүүлж айрагддаг байсан болохоор нутгийн адуугаар наадаад байж болно гэсэн ойлголттой явдаг байсан. Тэгсэн нэг хаврын томоохон уралдаанд Өвөрхангайн уяачид зүүн зүгийн адуутай ирээд ихэнх айраг түрүүг нь авчихсан юм. Тэгээд л ер нь нутгийнхаа адууг сайжруулах нь зүйтэй юм байна гэсэн шийдэлд хүрч ахмад уяач Сономбал, одоо бурхан болчихсон доо Тогтох нартайгаа хамт Сүхбаатар аймгаар явж 45 үрээ цуглуулан авчирч  байлаа. Хамгийн гол нь дараа жил нь аймгийн баяр наадамд бидний авчирсан үрээнүүдээс дөрөв нь түрүүлж, 17  нь айрагдаж байсан.Түүнээс хойш 100 гаруй адуу авчирсны дотор миний өөрийн шар цоохор морь, Баттулга гишүүний хондон азарга, миний дүү Жаргалсайханы бор азарга, хүргэн дүү Жаргалсайханы халтар азарга зэрэг
хурдан хүлгүүд байсан. Ер нь ихэнх нь давхисан даа.
-Нэгэн үе адуу авч байсан. Харин одоо  магадгүй танай адуунаас авах сонирхолтой хүмүүс цөөнгүй бий байх. Адуу малны наймаа хэр хийж байна вэ?
-Би нэг их адуу мал зараад байдаггүй ээ.Харин нутаг орныхоо хүмүүст үрээ даага бэлэглэдэг юм.Сономбал ахад өгсөн хүрэн үрээ аймгийн наадамд хэд хэдэн удаа түрүүлж айрагдсан. Мөн залуу малчин Жамцад өгсөн азарга үрээний  төлүүд одоо сайхан давхиж байгаа гэнэ лээ.Энэ мэтчилэн бэлэгний адуу бол харин давхиад байгаа шүү.
-Улсын баяр наадамд уясан хүлгүүдийнхээ тоосыг нь өргүүлж байсан уу?
-2006 онд Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойгоор, зургаан насны морьтой очиж байсан.Хамгийн дээд тал нь даага 14-өөр,  шүдлэн 21-ээр давхисан.Түүнээс хойш дахиж  улсад уралдаагүй ээ.
-Ярилцсанд баярлалаа. Хурдан тууртын босоо цагаан хийморь таныг өнө мөнх ивээх болтугай.