Аймгийн Алдарт уяач М.Баярдаваа: Өвөг эцгийнхээ алаг морийг уяж, долоолуулж явсан бяцхан уяачийн түүх байна

Дорноговь аймгийн Өргөн сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач М.Баярдаваагийн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Баярдаваа уяачийн хурдан морьтой холбогдсон түүхээс ярилцлагаа эхэлье?
-Миний ээжийн өвөг эцэг Лувсан хурдан хонгор азаргатай уяач, малчин хүн явсан. Өвөө өөрийн нэртэй хурдан хонгор азаргаа “бөмбөг” Молом гэж хүнээс авсан гэсэн. Хонгор даагаа шүдлэнд нь Баянмөнх суманд хол түрүүлгэсэн. Гэвч сүүлдээ хонгор азарга булгидаг, тонгочдог болоод уяж чадахаа больсон. Харин төл хонгор нь их хурдан морь байсан. Манай өвөг эцгээс Өргөн сумын шар Ууна авч хожмоо Ууны хонгор гэж алдаршсан. Ууна аваад, аймгийн Алдарт уяач Хүүхнээ уяа сойлгыг нь тааруулан бригадын наадамд тодорч, Өргөн сумандаа олон удаа түрүүлсэн.  Миний хувьд долдугаар ангийн жаахан хүү байхаасаа л мориор “өвчилсөн” нэгэн явлаа. 14 настай мэр сэр морь уядаг байлаа шүү дээ. Өвөг эцгийнхээ алаг морийг уяж долоолуулж явсан бяцхан уяачийн түүх байна. Хүүхэд байхад надад бас нэг хурдан сайхан зээрд даага байлаа. Хожмоо цэрэгт явж ирээд 1991 онд халагдаад, энэ зээрдээ хавчигт нь уяж аман хүзүүдүүлсэн. Энэ зээрд мориороо сайхан наадсан. Түүнээс хойш моринд эргэлт буцалтгүй орсон гэж болно.
-Өөр таны нэрийг гаргасан ямар ямар хурдан хүлэг байна вэ?
-1996 онд хүргэн ах Чулуунбаатараас хурдан соёолон азарга авч байлаа. Бас л сайхан хурдан буян байгаа юм. 2012 онд аймгийн Алдарт уяач болоход хээр азарганы амжилт нэлээн жин дардаг. Маш сайн угшилтай адуу л даа. Бүр дээшээ ярих юм бол Иххэтийн Пүрэвийн адуу байгаа юм.
Нэг удаа ахдаа “аятайхан угшилтай үрээтэй болмоор байна” гэж хэлбэл хүрээд ир л гэлээ. Очсон “уяан дээр байгаа хээр үрээг үз” гэж байна. Цаана байгаа хоёр гурван үрээгээ ч үзүүллээ. Ингээд 1996 онд битүү соёолон азарга аваад, 1997 онд хавчиг азарга уяж суманд хол түрүүлж яваад суугаад айрагдаагүй. Дараа нь сумандаа түрүүлж, 1998 онд Равжаагийн 195 жилийн ойгоор гуравлаж, түүнээс хойш сумандаа зургаа түрүүлж, зургаа айрагдсан. Одоогоос хэдэн жилийн өмнө морио хөтлөөд л явдаг байлаа шүү дээ. Тийм болохоор жилдээ олон уралдаад байж чадахгүй. Нэг хөтөлж очоод сайхан уралдуулаад л орхичихдог байлаа. 15 нас хүртлээ уралдсан. 2005 онд Улаанбадрах сумын 80 жилийн ойгоор дөрөвлөөд, Замын- Үүдийн 89 жилд гуравлаад, отголсон.
-Одоо төлүүдээс нь хурдалж байна уу?
-Тэгэлгүй яахав. 2005 онд төлүүдээр нь их сайхан наадсан. Замын-Үүдийн 89 жилийн ойд хээр азаргаа гуравлуулдаг тэр жил наадмаар соёолон, хязаалан, даага айрагдуулсан юм. Тэгээд Бадрахын ойгоор азарга, хязаалан дөрөвлүүллээ. 2008 онд аймагтаа хээр азарганы төл алаг морио аман хүзүүдүүллээ. Одоогоор сум орон нутгийн том, жижиг наадмуудад 70-аад морь айрагдуулчихаад байна.
-Адуутай нөхөрлөсөн эр хүний цээжний мухарт олон сайхан наадмын дурсамж бий болов уу?
-Мэдээж олон сайхан наадам байна. Гэхдээ би сэтгэлийн хөдөлгөөн багатай хүн дээ. Юм гэдэг сонин шүү. Сүмбэрийн овооны наадамд хоёр насны уралдаан болсон юм. Овооны зүүхэн талд манайх байгаа. Тэгсэн овоог тахихад оролцох Хамрын хийдийн лам Дөш гуай төөрч яваад манайд ороод ирсэн юм. Буянтай хүн ирэхэд морь хурдалдаг гэдгийг бодоод үнэхээр их баярлаж билээ. Тэгэхэд морьд ч их хурдан байлаа. Өөрийн эрхгүй онгирмоор санагдаж байсан шүү. 
-Залуу хүн яваандаа чансаа өндөр наадмуудад уралдахаар төлөвлөж байгаа биз дээ?
-Тийм ээ, бид гадагшаа гарч уралдах цаг нь болж гэж боддог. Халзан сумын залуучууд зүүн тийшээ Дарьганга руу явж байхдаа “Дорноговийнхон ямар хурдтайг сайн мэдэхгүй юм” гэж байна лээ. Тэгэхэд нь би Дорноговийн адуу ямар байдгийг Халзан, Дарьгангад очиж харуулна даа гэж бодсон. Хойтонгоос очиж уралданаа. Би наймдугаар сарын 28-нд Онгоны төвд болсон Ерөөлтийн халзан морины наадамд очиж үзсэн. Манай Дорноговиос Отгонжаргал нэг түрүү, нэг айраг авсан. Алтанширээ гаралтай адуу л даа. Эндээс гадагшаа уралдаж болохоор санагдсан шүү.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцсан танд баярлалаа.
-Монголын нийт уяачдадаа энэ хорвоогийн хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. Өргөнийхөн ямар хурдтай болохыг Монголын нийт ард түмэндээ харуулъя.

"Тод магнай" сэтгүүл Дорноговь аймгийн тусгай дугаар