Сумын дарга Батсүхийн дурсамж


1970 оны зун Хэнтий аймгийн наадам нүсэр том болж билээ. Учир нь энэ наадамд түрүүлж айрагдсан нас бүрт дараа жил АХ-ын 50 жилд явах урилга өгнө гэсэн нь наадмыг өтгөн болгожээ. Хэнтийн шигшмэл хурд, том уяачид бүгд л цугласан байв. Их насанд “ангасай” Банзрагч гуайн хар морь аргагүй тасархай түрүүлж байсныг хараад бахархахгүй байхын аргагүй. Ингэж 50 жилийн ойд явах урилга авч даага түрүүлгэсэн довон дээрээ дахин нэг уралдах боломж олджээ.
Их уяач “ангасай” Банзрагч гуай улсын 50 жилд явахдаа яаж хүндэтгэл үзүүлж байсан тухай сум, нэгдлийн дарга байсан Батсүх гуай дурсан ярьсан нь: Намайг өглөө ажилдаа яваагүй байж байтал “ангасай” Банзрагч гуай манайд орж ирээд “Даргаа та ажилдаа очих болж байна уу” гэснээ би үдийн дараа Лосолын дээрээс хотын наадамд хөдөлнө гэж ярьж байхаар нь “хонь л цохуулах гэж байгаа юм байх даа” гэж дотроо бодоод ажилдаа гараад явав. Банзрагч гуай зэрэгцэн мордож сумын конторын өмнөх шонд хоёр морио уячихаад контор тийш дагаад явлаа. Би контортоо ороод хонь л цохож өгөх юм бодоод хол наадамд явах гэж байгаа хүнд заазны хонь ч дэмий дээ гэх юм бодож суутал Банзрагч гуай хаалгаар “та намын даргын өрөөнд ороод ирэхгүй юу, дарга аа...” гэж гэнэ. Өөдөөс харсан өрөөнд оруулж хонь цохуулах гээгүй л баймаар юм гэж бодоод яваад ортол Банзрагч гуай “за би үдээс хойш Лосолын дээрээс хотын наадамд хөдлөх гэж байна. Дарга нар минь наадмаа сайхан хийгээрэй. Сайн сууцгааж байгаарай...” гээд уранхай даалинтай хөөргөө гаргаж ирж намын дарга бид хоёртой тамхилчихаад “за боллоо, эртхэн явалгүй болохгүй...” гээд гараад явжээ. Хоёр дарга ч цуг араас нь гарахад Банзрагч гуай “Алив та хоёрын нэг нь намайг сугадаад өгөөч” гэхээр нь Батсүх дарга сугадаад мордуулж өгөв /сүүлд нь бодоход худал хэлж сугадуулсан байх гэдэг юм/. Банзрагч гуай мордоод сумын конторыг гурав тойроод яваад өгч байсан юм.
“Ангасай” Банзрагч гуайн орон нутагтаа дуулган, засаг захиргаагаа хүндэтгээд тамхилаад гарна гэдэг их учиртай юм шүү. Ингэж яваад тэр жил улсын 50 жилд саарал азарга нь түрүүлсэн юм даа. Харин уулзалгүй явсаар хойтон жил нь уулзаад “даргад байныхаа мөнгөнөөс хадгалсан” гээд уранхай гурван төгрөг өгсөн нь надад одоо ч байдаг юм, сайхан бэлгэдэл шүү... гэж өвгөн настай Батсүх дарга баясан ярьж сууна. Тэрээр одоо Хэнтий аймагт энх тунх амьдарч буй.
Морь, төр, уяач гурав ийм л бэлгэдэлтэй, ёс зүйтэй уламжлалт соёл юм даа.
Азаргаа түрүүлнэ гэж мэдэрч л байсан юм билээ
АХ-ын 50 жилийн ойн наадмаар уяачид Яармагийн дэнжид багшраад хөл хөдөлгөөн ихтэй. Банзрагч гуайн том охин залуухан бүсгүй Нямбуу эгч майханд үйлчилнэ. Нямбуу эгч наадмын талбайд бол шүлэгт гардаг “суран жолоо атгасан өнгийн цэцэг” байж л дээ. Жороо халиун мориндоо мөнгөн хазаар, угалзтай хүрэн гөлөмтэй их гарын батноров чимэгтэй эмээлтэй явна. Гоё шарга морио унахдаа ногоон өнгийн санхью гөлөмтэй эмээл тохож, дээл, алчуурны донжийг тааруулан гангарсан үзэсгэлэнт монгол бүсгүй явсныг тэр үеийнхэн сайрхан ярьцгаадаг байлаа.
Энэ том наадамд Галшарын уяач Баянгаагийн Туваанжанцан гуай найздаа туслахаар ирсэн байжээ. Туваанжанцан гуайг халзангийн Шар буюу Шар гуай гэцгээнэ. Том охин Нямбуу энэ үеийн тухай дурсан ярьсан нь: Ажаа Шар гуайг гадуур уяагаар азарга харж яваад ирэхээр нь “ямар азарга өнгөтэй байна вэ” гэхэд хэд хэдэн азарга нэрлэжээ. Тэгэхээр нь “чи миний саарал азаргыг олж харахгүй байна уу, нэг л биш байгаа шүү...” гэхэд Шар гуай “Чи хош, битүү хавчиг азаргыг энэ олон аваргацуул байхад..... надаас өөр хүнд хэлэв ээ, битгий солиороод байгаарай, дуугүй бай” гэж загнаж байж билээ. Ажаа тар давхилын ар дээр зам дээр нь очоод ташуураа хаячихсан хүн шиг юм хайгаад яваад байдаг байсан. Чухам юугий нь хардаг байсныг өөр хүн мэддэггүй. Одоо бодоход тэд саарал азаргаа түрүүлэхийг мэдэцгээж л байсан улс. Өөрсдөө дотроо ярьчихаад бусдаас нууцгаагаад л байсан юм билээ. Ингээд наадмын талбайд азарганы түрүүч нь ирж, сүүлчийнх нь барианд цуван орох үеэр ганц бараан морьтой хүн хашгираад майхан, майхан дамжаад давхиад байгаа харагдсан. Тэгсэн харин Шар гуай баярлаад Хэнтийн Галшар сумын “ангасай” Банзрагчийн саарал азарга түрүүллээ... гэж хашгирч цагаан хоолой болж зарлаад давхиж байсан юм билээ. Бөөн л баяр болцгоосон доо. Дараа нь хурдан хар морио мордуулчихаад ажаа маань надад “хар морь аягүй бол түрүүлнэ шүү, энэ довон дээр хоёр түрүү авбал ажаа нь аягүй бол амьд буцахгүй шүү. Их хүнд дов. Их нас, азарга хоёр түрүүлчихвэл хүнддэнэ. Хар морио татаж яваад ирээрэй, уралдаад хэрэггүй гэж захиад явуулчихлаа... гэж аминчилж хэлж байсан” гэж ярьдаг юм. Уул нь хар морь сайн байсан хэдий ч өөртөө наадам хэмжээтэй гэдэг ёс жудгийг нэн тэргүүнд баримталж байжээ. Энэ бол зөвхөн Хардэлийн хошууны уяачдын соёл юм даа.
Н.Санжаадорж
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
7-р сарын 13 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
7-р сарын 13 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
7-р сарын 13 -нд Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 12 -нд АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
7-р сарын 12 -нд Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
7-р сарын 12 -нд Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
7-р сарын 12 -нд Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
7-р сарын 12 -нд Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
7-р сарын 12 -нд АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
7-р сарын 12 -нд З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
7-р сарын 12 -нд МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
7-р сарын 12 -нд Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
7-р сарын 12 -нд 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 11 -нд АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
7-р сарын 11 -нд Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
7-р сарын 11 -нд Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
7-р сарын 11 -нд МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
7-р сарын 11 -нд 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 11 -нд АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
7-р сарын 11 -нд МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 11 -нд Фото - Азаргаа мордуулав
-
7-р сарын 11 -нд 153 азарга бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
7-р сарын 10 -нд Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
7-р сарын 10 -нд Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
7-р сарын 10 -нд 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
7-р сарын 10 -нд Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 10 -нд Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
7-р сарын 10 -нд Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна