Ц.Батбаяр: Морины буянаар морины төлөө сэтгэл зүрхээ зориулсан сайхан хүмүүстэй нөхөрлөж явна

Дундговь аймгийн Дэрэн сумын уугууд, сумын Алдарт уяач Ц.Батбаяртай хийсэн яриаг хүргэж байна.
-Хэзээнээс адууны хөхөл сүүл боож байна вэ?
-Би малчин ардын хүүхэд. Миний аав аймгийн аварга малчин Н.Цэдэн гэж хүн бий.  Нэгдэлд бага адуу маллаж бас морь уядаг байлаа. Тийм болохоор би зургаан настай байхаасаа л  хурдны морь унаж, хасагдаад ирэхийн үеэсээ аавынхаа туслах уяач болсон. Хүүхэд байхын л адууны захад өссөн би наймдугаар ангиа төгсөөд л мал дээр гарсан. Ер нь тэгээд монгол хүн бүрийн сэтгэлд адуу их ойр шиг байгаа юм. Тэр тусмаа адууны сайхныг мэдэрсэн хүнд холдохын аргагүй л дээ.
-Аав хүү хоёр хэрхэн нааддаг байв  даа?
-Сэтгэл гарган зорьсон наадам бүхэн сайхан дурсамж  үлдээдэг юм. Унаач байхдаа айраг түрүү алддаггүй сайн унаач явлаа. Бид сумынхаа баяр наадам, ойролцоо сумдаараа  л их нааддаг байлаа.
-Харин та хэзээнээс бие даан морь уяж эхэлсэн бэ?
-Уяач аавынхаа зааж зөвлөснөөр хусуур, сойз зүүх болсноос хойш арав гаруй жил өнгөрсөн байна. 2000 оноос  хойш  бие даан уяж  байгаа юм.
-Ааваасаа өвлөн ирсэн адуугаараа наадаж байна уу?
-Тийм ээ. Манай аавын Дундговь аймгийн Дэрэн сумын Товуу гэж олон хул адуутай хүнээс нэг хул азарга авсан  юм. Мөн Төв аймгийн Баянцагаан сумын Зундуйн Чимэддорж гэж хүний Толин угшлын зэгэл азаргыг авч өдгөө бид үр төлөөр нь нааддаг. Мэдээж адууныхаа цусыг сэлбэх ажлыг өөрийн хэмжээнд хийгээд л байна.  Голдуу Төв аймгийн  Баянцагаанаас нэлээд адуу авсан. Миний халтар азарга Төв аймгийн Баянцагаан сумын Дашзэвэгийн Шийтэрцэрэнгийн адууны угшилтай.  2007 онд Цагаандэлгэрт гуравлаж, суманд 2008 онд аман хүзүүдэж байлаа.  Толин  угшлын азарга маань Цагаандэлгэрт хоёр гурваар давхиж, Дэрэн, Дэлгэрт тус тус аман хүзүүдсэн байгаа. Энэ мэт Баянцагаан адуугаар одтой наадаж байна.
-Өөр таны нэрийг гарган хурдалж байгаа ямар ямар хурдан буянгууд байна вэ?
-Хурдан морины буянаар морины төлөө сэтгэл зүрхээ зориулсан сайхан хүмүүстэй нөхөрлөж явна. 2005 Дундговь аймгийн Дэрэн сумын Аръяабазарын хүү Дорждамба гэж хүн надад толбот угшилтай 9 настай бор морь бэлэглэж байлаа. Тухайн үедээ айрагдаж үзээгүй морь байгаа юм  шүү гэж билээ. Энэ бор морь нь Монголын нууц товчооны 750 жилийн ойн даншигт айрагдсан бор азарганы төл байгаа юм. Надад ирээд  сумдын наадмуудад  дөрөв, таван  удаа түрүүлж, 30 гаруй л медальтай болоод байгаа.  Мөн Толин зэгэл азарганы маань төл зэгэл хонгор азарга одоо их хурдалж байгаа.  Бас 1999 онд Төв аймгийн Хөдөлмөрийн баатар Мөнхийн Даш гэж хүнээс авсан хавчиг цавьдар морь намайг мөн ч олон удаа баярлуулсан даа. Сумдын наадамд 3 түрүүлж, 11 гаруй айрагдсан.  Тухайн үедээ л хөөрхөн үнэтэй авч байсан юм. 
-Бие дааж уяад авсан анхны айраг түрүүг дурсах тоолонд сайхан санагддаг болов уу?
-Тийм ээ. Дээлэндээ багтахгүй баярлаж байлаа шүү дээ. Цагаандэлгэр сумын наадамд цавьдар морио айрагдуулж, дараа нь "Боржигон 2002" наадамд долоод хурдлуулаад үнэхээр их  догдолж билээ. 
-Могой жил гарсаар хэрхэн наадаж байна вэ?
-Би ч сумандаа л голдуу уралддаг хүн  дээ. Могой жил гарсаар Говь-Угтаал сумын бэсрэг наадамд очиж соёолонгоо гуравлуулаад ирсэн.  Энэ жил Дэлгэрцогтын 90 жилд зургаан насны морьтой очих гээд төлөвлөчихсөн байна.  За тэгээд жижиг наадмууддаа боломжийнхоо хэрээр уралдана даа.
-Одоогоор хичнээн айраг түрүүтэй болоод байна вэ?
-Сумандаа 8 айраг, түрүүтэй болсон байна. Бага наадмуудаас 50 гаруй айраг түрүү авлаа. Энэ амжилтаараа сумын алдартын болзлыг хангачихаад л байна.
-Бидний урилгыг хүлээн авсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Дундговь аймгийн тусгай дугаар, 2013 он