Сумын Алдарт уяач Б.Оюунбаатар: Манайхан дөрвөн үеэрээ морь уяж байна

Хэнтий аймгийн Батноров сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Б.Оюунбаатарын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Цагтаа сайн унаач явсан юм шүү гэж байсан. Хүүхэд насны тэрхүү гэгээн дурсамжаас яриагаа эхэлье?
 -Би таван настайгаасаа эхлээд арван жил хурдан морь унасан хүн.Сайн ч унаач явсан гэж боддог. Нэгдлийн 20 жилийн ойгоор би зургаан насны морь унаж хоёр түрүү, гурван айраг авч байлаа.Нэгдлийн сартай хонгор морийг унаж 12-т давхиулаад уралдааны торгон цамцаар шагнуулж их хөөрч билээ. Тэр үед орос чемодан, бор эсгий, адуу мал, гөлөм зэргээр түрүүлж, айрагдсан морьдыг мялаадаг байлаа шүү дээ.
-Цэргээс ирчихээд хурдан морь унаж байлаа гэж ярих уяачид цөөнгүй байдаг. Танд тийм тохиол бий юу?
-Унасан. Нэгдлийн дарга байсан Цэдэв гуайг амьд сэрүүн ахуйд цэргээс халагдаж ирчихээд залуу морь унаад уралдаж л байсан.
-Тэгээд хэдэд орсон бэ?
-Наймд орж байсан. Энүүхэн баруун хойно морь унаж байсан хүүхэд ойччихоод өөрөө хөтлөөд давхиж байсан уясан моринд хүрэхээ байлаа.Тэгээд  л яахав моринд дуртай хүн чинь Хар нуур хотгорын энд ирээд үсрээд мордчихсон. Тэгсэн дараа нь морь унаж явсан хүүхдүүд  “Ардын элч” киноны Дарьбазар шиг л үсрээд мордсон гэж байсан./инээв/Монгол дээлтэй эвгүй харагдсан байлгүй дээ.
-Нэгдлийн үед ямар мал маллаж байсан юм бэ?
-Нутагтаа ирээд жил гаруй адуу малласан. Манайхны сайн адуучин Буян Даа гээд ахтайгаа нийлээд хоёр мянга гаруй адуу хариулсан. Буян Даа маань надад их зүйл сургасан даа. Би морь уях, сойх, унаж эдлэх эрдэм ухааныг Буян Даагаасаа, ааваасаа, хадам ааваасаа сурсан гэж боддог. Миний өвөө Гунгаа бас морь уядаг байсан.Одоо манайхны хүүхдүүд мөн морь уяж байна. Манайхан чинь дөрвөн үеэрээ морь уяж байгаа улс.
-Ямар удам угшлын адуугаар наадацгааж байв?
-Нийгмийн хонгорын угшилтай хонгор халзан азарга байлаа. Шүдлэнд нь  аймгийн төвийн Балданжамц гэдэг хүнээс авч байсан юм. Тэгээд шүдлэнгээс нь эхлээд 13-14 хүртэл нь уяж уралдуулсан. Олон түрүүлж, айрагдсан даа.1976 онд нэгдлийн 20 жилийн ойгоор би унаад түрүүлгэж байлаа. Мөн Сүхбаатарын Бугалга Дугаржав гэдэг өвгөний адууны хээр үрээгээр азарга тавьж байлаа. Тэр хээр азарганы төл хээр будан үрээг аймгийн Алдарт уяач “Дэлдэн” хэмээх Жагаад аав маань бэлэглэж байсан. Тэр будан үрээ Бэрхийн наадамд айрагдаж байсан, 1976 онд сумын наадамд дөрвөөр давхиж байсан.
-Гурав дахь үеийн уяачийн түүх хэдийнээс эхтэй бол?
-15 настайгаасаа эхлээд өөрийнхөөрөө оролдож эхэлсэн дээ. Аав  маань хүрч ирж хараад “за болж байна л” гэнэ. Тэгэхээр сэтгэлд нь таарч л байсан юм байлгүй дээ.Нэг удаа бүр “сайн эзэмшвэл чи морь гайгүй уячихаж магадгүй юм байна” гэж хүртэл хэлж байсан шүү.Тэгээд л ер нь мал маллая гэсэн шийдэлд хүрч 16-тай илгээлтээр хөдөө гарч малчин болж байлаа. Цэргийн гурван жил л малаас хол байсан байх. Бусдаар өнөөдрийг хүртэл малаас холдсонгүй дээ.
-Анхны айраг түрүүгээ хэдэн оны ямар наадмаас хүртэж байв?
-Ааваасаа хойш нуурын урд даага түрүүлгэж, анх удаа эцгийнхээ нэрийг өөрийнхтэйгөө гаргаж байлаа. Цэргээс ирснийхээ дараахан шиг санагдана. Аавыгаа байхад Баян-Овоо сумын нэгдлийн 30 жилийн ойд халзан азаргаа өөрөө уяж түрүүлгэж байсан юм байна. Би морь уяад сумын асартай наадмаас 16 түрүү, 13 айраг авч, 2006 онд сумын Алдарт уяач цол хүртсэн. Бидний үед чинь голдуу орон нутагтаа нааддаг байлаа шүү дээ.
-Одоо бол чөлөөтэй болсон шүү дээ. Холдоо хаана очиж наадаж байв?
-Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт, Хэнтий аймгийн Баян-Овоо, Өмнөдэлгэр, Баян-Адрага, Норовлин зэрэг сумдад наадаж байлаа. Аймгийнхаа наадамд нэг удаа суманд гурав түрүүлсэн халиун азарга, хүрэн морьтойгоо очиж азаргаа 45-аар давхиулж байсан.
-Хамгийн сайхан сэтгэлд хоногшсон наадмын дурсамжаасаа хуваалцаач гэвэл хэдэн оны ямар наадмыг онцлох вэ?
-2005 оны наймдугаар сарын 8-нд Өмнөдэлгэрт болсон Их хөвчийн наадамд сумаасаа нэлээн олуулаа очиж, азарга таваар давхиулахдаа л их баярласан даа. Түүнээс гурван жилийн өмнө сумандаа азарга түрүүлгэж, хүрэн морио хязаалан, соёолон түрүүлгэсэн нь бас л сэтгэлд хоногшсон сайхан дурсамж болж үлдэж дээ.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Уясан хүлгүүд тань хурдан байж, тод магнай торгон жолоогоо өргүүлж яваарай.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар