Аймгийн Алдарт уяач Г.Ганбаатар: Багаагийн адуу таньж байсан түүх олон бий

Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Г.Ганбаатартай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Уяаны эрдэмд хөтөлсөн дээдсийн тань дурсамжаар яриагаа эхэлье. Олноо “уушиг” хэмээн алдаршсан Осор уяач ямархуу хүн байсан бэ?
-Манай аав, Осор ах хоёр төрсөн эгч дүүсийн хүүхдүүд байгаа юм. Бид Осор ахыг Багаа гэж авгайлдаг байсан. Багаа аавтай минь хамт нэг голд морь уядаг. Би уясан морьдоос нь унаж түрүүлгэн айрагдуулж л явлаа. Багаагийн нэг хурдан хул морь байсан. Суманд гурав түрүүлсэн санагдана. Бас нэг хээр морь байсан дөрөв түрүүлсэн. Хул морьтой хамт уягддаг хүрэн халзан морийг нь би унадаг байсан. Хүрэн халзан морь суманд нэг түрүүлж,  дөрөв айрагдсан санагдаж байна. Багаа морь сайн танина. Миний санахын нэгдлийн адуунаас жигтэйхэн ааштай нэг хээр даагыг барьж авчихаад өөрөө сургаж хүчрэхгүй, залуучуудаар гуйж унаалаад байсан. Аав түүнд нь дургүйцээд “энэ ааштай юмаар яах гээ вэ. Номхон юм сольж аваач” гэхээр “энэ л хэрэгтэй” гээд зүтгээд байсан. Нээрэн хожим тэр нь суманд дөрөв түрүүлсэн хурдан адуу болсон. Хонинхүүгийн хээр гэхээр Хөвсгөлийнхан андахгүй дээ. Хонинхүү гэдэг нь том хүргэн нь  байгаа  юм. Ер нь Багаагийн адуу таньж байсан түүх олон. Түүнийгээ нутгийн залуустай харамгүй хуваалцана. Энэ морио ингэж уя, тэгж уя гээд  зөвлөдөг л байсан.
-Яагаад “уушиг” гэх болсон юм бэ?
- Багын нэр нь юм билээ. Шаравтар царайтай тарган хүн байсан. Түүнээс нь болоод тэгж хочилдог байсан юм байх. Архи жаахан балгана. Морь түрүүлгэсэн хүнд тэр зэргийн юм ч байлгүй яахав дээ. Хул морь нь өөрийнх нь унаган адуу.
-Тэгвэл таны аав Готов ямархан арга барилтай уяач байсан бэ?
-Насаараа морь уясан хүн. Сумынхаа баяр наадмаас олон айраг түрүү хүртсэн ч аймгийн наадамд түрүүлж шөвгөрч байгаагүй ээ. Аавын нэртэй хар, халтар, жижигхэн цагаан гээд айраг алддаггүй хүлгүүд олон байлаа. Сүүлд нь нэг хул морь цүдгэр Даржаа гэж өвгөнөөс авч суманд соёолон түрүүлгээд, гурав дөрвөн удаа шөвгөрүүлсөн. Ер нь манай аав их мориор голдуу нааддаг хүн байсан. Их морь эр хүний эрдмийг шалгадаг гэдэг шүү дээ. Тэгэхээр шаггүй л уяач байсан гэж би хувьдаа боддог юм. Би 1976 онд цэргээс ирж, түүнээс хойш аав маань морь уяхаа больсон.
-Хүүдээ зөвлөөд л явж байх уу?
-Тиймээ. Би бие дааж морь уяад сумынхаа баяр наадмаас гурван түрүү, 20 гаруй айраг авсан байна лээ. Сумынхаа наадамд дөрөв айрагдсан халтар морийг маань нутгийнхан Ганбаа халтар гэдэг юм. Бас нэг хээр азарга сумандаа тав, бор морь гурав айрагдсан. Бас нэг хул морь соёлондоо түрүүлээд нас нийлсэн хойноо нэг айрагдсан. Энэ хүлгүүд маань цөм манай Тосонгийн адуу. Нутгийн адуугаа өөрийнхөө хэмжээнд наадаж яваа жирийн л нэг уяач даа, ах нь. ??? онд аймгийн Алдарт уяач цолоо хүртсэн.
-Тосонгийн залуучууд зүүн зүгийн адуу зөөж байгаа байлгүй?
-Аан тэгж байна. Одоо ч адуу авсныг нь биш, аваагүйг нь ярих нь амар болж дээ. Зүүн зүгээс ирсэн адуу 1-2 сая төгрөгийн ханштай байдаг дуулдана лээ.
-Нутгийн адуу хэд хүрч байна?
-Доод тал нь 800,000 юмуу даа. Ах нь зургаан хүүхэдтэй. Гурван  хүү, гурван охин. Хоёр бага баньд моринд тун сонирхолтой. Сүхбаатар талын адуу авъя гээд байхаар нь сая нэг адуу авч өглөө. Энэ өвөл ийшээ тийшээ явахгүй тэр үрээнийхээ ажлыг хийсэн маягтай гэрт л  байна.
-Уралдаан тасрахаа байсан энэ үед сайн адуутай хүн алзахааргүй болсон юм шигээ?
-Манайхан сүүлийн 3-4 жилээс хавар уралддаг болоод байгаа.  Бооцоотой уралдаанууд ч нэлээн болж байна. Хүмүүс бооцоот уралдаан гэхээр саяхных юм шиг л ярих юм. Гэтэл аль дээр социализмын үед бид чинь хурганы арьсаар бооцоо тавиад сэмхэн уралддаг байлаа шүү дээ. Бас болоогүй ээ дээр нь хэдэн төгрөг тавина. 20 хүн бооцоо тавиад уралдахад түрүүлсэн нь 20 хурганы арьс, овоо хэдэн төгрөгтэй болоод л буцдаг байсан. Эхэндээ түрүүлсэн нь бүгдийг нь авдаг байснаа больж, сүүлдээ айргийн морьддоо хуваадаг болсон.
"Тод магнай" сэтгүүл Хөвсгөл аймгийн тусгай дугаар