Даага түрүүлгэсэн довонд дахин ирж уралдана

Энд улс даяар хурдаа гайхуулсан саарал азарганы эзэн өвгөн уяач Дашийн Банзрагч /Ангасай хэмээн хочилдог. Ангалзаж олон юм ярьдаг байсан учраас ангалзуур гэж нэрлээд тэр үг нь сунжирч Ангасай хэмээгдсэн ажээ. Ж.С/-ийн тухай товч өгүүлье.
Улс хувьсгалын 50 жилийн ойгоор /1971 он/ улсын их баяр наадамд уяачийн ухаан, хурдны шандас хоёроо дахин нэг сорихоор өвгөн уяач Банзрагч 70 шүүрэх насан дээрээ азарга, морь тэргүүтэнтэй иржээ. Урьд нь 1946 онд хувьсгалын 25 жилийн ойгоор ирж хүрэн зээрд даагаа /энэ нь хожмын алдарт азарга Баяр хүрэн юм/ түрүүлгээд буцахдаа даага түрүүлгэсэн овоонд дахин нэг түрүү авах боломж ирэх буй гэж бодож явсан гэдэг.
1971 оны улсын наадам их л өтгөн дуулиантай болов. Өвгөн уяач морьдоо хэдэн өдөр манаж, наадмын өмнөх өдөр бүр гараасаа салгалгүй бариатай байж, өл хоолыг нь өөрийн ухаанаар тэнцүүлэв. Чухам монгол гутал парвайтал жийж усан чийгэн дунд азаргаа хөтлөн нуухаа цувуулан бүдчин яваа өвгөнийг залуу уяачид хараад “Ингэж л зөнөхгүй юм сан, энэ өвгөн майхандаа унтаж байхгүй” гэж шоолон хөхрөлдөж байсан гэдэг. Азарга 400 гарч мордов. Хэнтийн Галшарын Дашийн Банзрагчийн хөх саарал азарга түрүүлж, мөн Хэнтийгээс ирсэн Өндөрхаан хотын уяач Бажаагийн улаан азарга дөрөвт хурдлав.
Өвгөн Банзрагч 13 наснаасаа 80 хүртлээ морины хөлс хусаж явсан их туршлагатай эрдэмт шинжээч байв. Үе тэнгийнхэн нь “Алъя гэвэл Ангасайд өг” гэж тоглоом болгодог нь ангасай Банзрагч адууг уявал уясан шиг уяна, эс уявал байнд ч үгүй үлдээнэ гэсэн үг болой. Банзрагч 70-аад жил морь уяхдаа эх, ах хоёрыгор нас барсан хоёр жилд л өнжсөн гэдэг.
Дашийн Банзрагчийн уг гарвалыг хөөвөл Сэцэн хан аймгийн Хардэл жанжин бэйсийн хошууны ард Ганжуурын хоёрдугаар хүү бөгөөд Дашийнд өргөгдсөн аж. Банзрагч нь 1904 оны буюу Бадаргуулт төрийн 30 дугаар онд төрөөд 1984 онд 80 насандаа таалал болжээ. Эцэг Даш нь хошууны түшмэл байв. Даш нь бичгийн боловсролд мэргэжсэн хүн төдийгүй алтан ээмгээрээ “жовд” бүтээлгэсэн буянтан байжээ. Мөнөөх 30-аад оны баривчилгаанд түшмэл хүн өртөлгүй яах билээ. Эцгийгээ баригдаад үгүй болсны хойно Банзрагч гэр орон ч гэх юмгүй нийтээр хонож, хэдэн хүрэн халзан адуугаа хөөж явдаг болов. Эцгээ баривчлуулж, хөрөнгөө хураалгасан идэр насны залуугийн сэтгэлийг хэдэн адуу нь л хуваалцаж байв. Цаг төр өөр болоход хуучин язгууртан түшмэлийн ар гэр, үр хүүхдүүд хөөрхий болж байсны зовлон Банзрагчийг нэг адил дайрч өнгөрчээ. Гарын уртай Банзрагч төмрийн дарх хийж, гутал оёж, гөлөм дэвс ч урлаж амьжиргаагаа өөрийн  хөдөлмөрөөр өөд татаж эхлэв. Тэрхүү гарын урын цаана бас ухааны ур байж хэдэн адуугаа даган хээрээр гэр хийж явах үед ухаарч мэдсэн зүйл нь морь уях эрдэм тийш хөтлөв.
Магнай, Баяр нэртэй хоёр хурдан азаргатай болж түмний нүүрийг бүтэн харж, магнайн үрчлээгээ олонтаа тэнийлгэв. Энэ хоёр азарганы тухай А.Баярмагнай “Түмний эх” номдоо бичсэн нь бий. Магнай, Баяр хоёр азаргыг нь сийлбэрч Наваандэндэв уяан дээр нь сууж байгаад харж сийлсэн гэдэг. Азаргануудыг мэдэх хүмүүс их адил болсон гэдэг. Магнай, Баяр хэмээх хоёр азарганы сийлбэр Банзрагчийн хүү Ёндонцэвэгийнд хадгалагдаж байна. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө ажаа бид Б.Ёндонцэвэгийнхээр бууж хоёр азарганы сийлбэрийг сонирхож үзэж билээ.
“Д.Банзрагч их хэцүү хүн байсан. Адууны удмаа сайжруулахад сайн гүү хэрэгтэй дээ гэж ярьдаг байсан” гэж манай ажаа хүүгийнхээс нь гарсан хойноо хэлэв.
Ж.Саруулбуян /Сэцэн ханы хүлэг номоос/