Сумын Алдарт уяач Г.БАТЖАРГАЛ: ДААГЫГ ЦОВОО БАЙЛГАХ ХЭРЭГТЭЙ, НУХАЖ ОЧИЙГ НЬ ҮХҮҮЛЖ БОЛОХГҮЙ

Төв аймгийн Баянжаргалан сумын уугуул, Жаргалант I багийн харьяат, сумын Алдарт уяач Галсандоржийн Батжаргал 1975 оны гуравдугаар сард тус сумын хүн эмнэлэгт төржээ. 2004 онд сумын Сайн малчин болсон тэрээр ММСУХ-ны 20 жилийн ойн медаль, "Уяачийн алдар" одонгоор шагнуулсан байна. Түүний ярилцлагыг хүргэе.

-Уулзсан эрхмүүдийн ихэнх нь удам дамжсан уяачид байна. Харин таны хувьд ямархан түүхтэй вэ? 
Миний аав Лхамжавын Галсандорж Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумынх. 1960-аад оноос 1993 оныг хүртэл адуу малласан. Аав маань сайн адуучин байсан болохоос айхтар морь мал уяж байгаагүй ээ. Би тэр айлын 11 хүүхдийн дундах нь. Дээрээ хоёр ах, хоёр эгчтэй. Доороо  зургаан дүүтэй.
-Хэзээнээс Баянжаргаланд суурьшсан юм бэ? 
Миний ээж Нялгын Долоотын хар усны хүн. Аав маань цэргийн албанд татагдаж 1970-аад оныг хүртэл цэргийн адуу малласан. Тэгж байхдаа ээжтэй танилцаж ханилсан юм билээ. Тэгээд цэргээс халагдаад 1970-аад оноос нэгдлийн адуу авч малласан.  Энэ нутгийн сайн адуучдын нэг. Адуу маллаад Алтангадасаар ч шагнуулж байсан. Миний аав цэргийн ангийн адуу хариулж байхдаа өөрөө морь уядаггүй ч гэсэн сайн адуу цуглуулсан юм билээ. Сүхбаатарын “Нийгмийн хонгор”  угшилтай бор, Уулбаянгийн хөлгүй халзан, Дарьгангын Мэнгэт шарга зэрэг азаргануудаараа  холын цус сэлбэсэн. Мөн Гэсэрваань, Даваанэрэн начины адуугаар ч сайжруулсан гэдэг. Сүүл рүүгээ би тэр адуунд нь “Тогоруу”-г оруулсан. Миний хувьд юу ч мэдэхгүй хүүхэд 1990 оноос эхлээд өөрийнхөө бор зүрхээр морь уясаар өдий хүрлээ. Хамгийн анх нэг сөнгө даага уяад сумынхаа наадамд наймд давхиулчихаад түүндээ урамшин морь уяж эхэлсэн. Түүнээс хойш 10 гаруй айраг авчээ. 
-Таны уяж байсан морьдоос онцгой амжилт үзүүлсэн нь...
Хадам ах Эрдэнэчулууны адууны хүрэн морь л юм шив дээ. Тогоруу эцэгтэй, Эрдэнэчулууны адууны эхтэй морь. Унагандаа эхнэрийн өмчинд ирсэн. Хадам ах Эрдэнэчулуун манай эхнэрт өмч болгон даагатай гүү өгөхөөр амласан юм. Тэгээд хоёр гүү заагаад “Дуртайгаа ав” гэсэн. Би хүрэн гүүг нь сонгосон, ах ч “Одоо хөтлөөд яваа” гэдэг юм байна. Тэгэхээр нь би “Унагалсан хойно нь ирж авъя” гэлээ. “Охин унага гарвал яах юм бэ” гэхээр нь “миний хоншоор л мэдэж дээ” гээд явсан. Маргааш нь ах “Хүрэн гүүнээс чинь эр бор унага гарлаа” гээд утасдаж байна. Тэгэхээр нь давхиж очоод гүүгээ аваад ирсэн. Хүрэн морь тэгэхэд эхийгээ дагаж ирсэн даага. Надад ирээд Хэнтийн баруун бүсэд түрүүлж, Багануурын “Нүүрэнтэйн хурд”-д айрагдсан. Мөн Хэнтийн Дархан суманд очиж түрүүлсэн. Миний хүрэн морь зун амжилт гаргах нь бага. Тэгээд ч алдаа оноо гараад зун ерөөсөө уралдуулж чаддаггүй юм. Хаврын уралдаанд сайн амжилт гаргадаг. 

-Ингэхэд та сумын баяр наадмаас хэчнээн айрагтай билээ?
17-18 айрагтай. Би сумын наадмаас түрүү авч үзээгүй ээ. Хэд хэдэн удаа аман хүзүүдүүлж байсан. Тэжээлээр алаг морь, хар морь, хонгор даага, бор халзан даага аман хүзүүдүүлж байсан. Миний уяж байсан морьд даагандаа илүү хурдалдаг. Тэр ч утгаараа миний гаргасан амжилтын 60 хувь нь дааганых. 
-Нэг жил олон даага уядаг уу?
Үгүй ээ, энэ жил баараггүй гэсэн хэдэн даагаа л уяна. Түүнийгээ хоёр ч бай, гурав ч бай, ганц ч бай, алгасалгүй оруулдаг.
-Дааганы уяанд юуг илүү анхаарах ёстой вэ. Яавал даага айрагддаг юм бол?
Даага нялх амьтан болохоор урмаар л явна. Өөрийг нь цовоо байлгах хэрэгтэй. Нухаж, очийг нь үхүүлж болохгүй. Айхтар шахах хэрэггүй. Урамшуулаад л байвал өөрөө явчихна. Би тэгж л боддог юм.
-Даагыг та жилд хэд уралдуулж байна вэ?
Сүүлийн үед наадам ч элбэг болсон. Дээр үед бол нэг л уралддаг байсан. Аз таарвал ой дамжаад 1-2 л уралддаг. Одоо бол хэд ч уралдаж болж байна. Хэд уралдуулахаа эзэн л шийднэ. Миний хувьд нэг их давтаад байдаггүй. Хамгийн дээд тал нь дөрөв уралдуулж байсан. 
-Даагандаа айрагдсан адуунууд тань шүдлэн, хязаалан гээд дээшлээд ирэхдээ амжилтаа хадгалж чадаж байна уу?
Тийм амжилтад би хүргэж чадаагүй. Эзний алдаа байдаг байх л даа. Би голдуу хусран даага уядаг. Нэг жил өнжөөд үзэхээр арай ондоо, арай дээр давхиад байдаг юм. Дараа жил нь би нэг их уяя ч гэдэггүй. Өөрийнхөө алдааг ч ойлгочихсон.
-Дааганд нь уячихсан адууг шүдлэнд нь өнжөөдөг гэсэн үг үү?
Тийм. Би ч нэг их оролдъё гэдэггүй, заавал нэг жил өнжөөдөг юм. Шүдлэнд нь уясан бол хязааланд нь ч юм уу. Өөрийн чадахгүйгээс их байдаг байх даа. Тэгээд ч би айхтар багшийн шавь биш, галд гишүүнээр ороод овоо гадарладаг болж байна. 

-Хүүхдүүд тань морь уядаг уу?
Би хоёр хүүтэй хүн. Хоёулаа морь унасан, хоёулаа морь уяна. Манай бага хүрэн морио Дарханы бүсэд түрүүлдэг жил “Оны шилдэг унаач” болж байлаа. Том хүү ер нь дажгүй уяна шүү. 
-Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна. Хурдан туурайтын босоо цагаан хийморь таныг өнө мөнх ивээж явах болтугай.
Тэр ерөөл бат орших болтугай. Та бүгдийн минь зам нь дардан шулуун байх болтугай. Сайн сайхныг ерөөе. 

"Тод магнай" сэтгүүл. Төв аймгийн Баян, Баянжаргалан, Эрдэнэ сумдын тусгай дугаар. 2018 он