Майхан шиг хар мор

Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сумын Мөнгөний Лувсандоржийн хар морь гэж  “Майхан шиг” том сайхан хар морь байсан гэдэг.
1948 онд Хэнтий аймгийн наадамд, 1951, 1952, онуудад буюу АХ-ын 30, 31-н жилийн ойгоор Буянт-Ухаад тус тус түрүүлж уяач, эзэн,нутаг орноо алдаршуулсан “Түмэн-Эх” байлаа.
Нутгийхан хар морийг өөрийгөө уячихдаг,биеэ засаад авдаг байсан гэж гайхан ам дамжин ярьсаар ирсэн.
Хэнтий аймагт түрүүлдэг жил нь  хар морийг  Салбарын уулын ард Чандаганы хөндийд  сунгажээ. Нилээд олон морьд сунгахад хар морь хол тасархай түрүүлэн ирж. Тэгэхээр нь татуултал  духайгаад ам нь дийлдэхгүй улам хурдлаад тоссон морь ч араас нь гүйцэхгүй хөөцөлдсөөр бараг дахин нэг тарны газар явуулж  байж арай гэж авчирч хөлсийг нь хуссан гэдэг. Энэ тухай уяачид  хар морь өөрийгөө сунгаж ажлаа тааруулсан. Ингээгүй бол түрүүлэхгүй байсан гэцгээдэг. Мөн АХ-ын 30 жилийн ойд улсад явж байхдаа хар морь ус шалбааг л тааралдвал хөрвөөгөөд байсан байна. Тэр нь зөвдөж,  түрүүлсэн ажээ. Уяач Мөнгөний Лувсандоржийг нутгийнхан нь Мөнгөний  “онгорой” гэж хочилдог. АХ-ын 30 жилийн ойгоор нутгийн “шуургай Бадарч” гэгч “онгорой”-г дагаж  явжээ.
Азарганд Галшарын Донойн  Цэвэгмэдийн саарал түрүүлж , Галшараас Төв аймагт шилжиж очсон “Дулаан Дамдинжавын буурал аман хүзүүдэж, Хэнтийн Баянхутаг сумын Төгсийн Балжиннямын шарга дөрөвт хурдалж,  Мөнгөний Лувсандоржийн  жижигхэн хул азарга тавд оржээ.
Ерөнхийдөө Хэнтийнхний л  азарганууд  дийлсэн байна.
Гэтэл мань хоёр Яармагийн дэнжид хэсэг уяачид  буу халж, айрагдсан азаргануудыг тоолж суухтай тааралдаж , мэнд мэдэлцээд суутал голд суусан бийлэгжүү байрын бүдүүн эр:
-Зүүн талын  азарганууд ч цуваад  л орчихлоо. Хэнтийн нэг  “хав” шиг хул азаргыг тавд оруулчих юм”  гэж ирээд л голсон янзтай хэлэхэд   бусад нь

-Харин тийм хэмээн ам амандаа дуугаралдаж гэнэ.
“Онгорой” Лувсандоржийн омог нь хөдөлдөөд ирж
- Хав шиг азаргыг таваас хасч чадахгүй байгаа юм бол  Майхан шиг хар морь түрүүлээд ирэхийг одоохон харна даа гэж хэлээд  мордож л дээ.
Үнэхээр  Майхан шиг хар морь түрүүлээд ирэхийг нүдтэй болгон харж, хэлтэй болгон хэлж олны магнай тэнийж.  Гэтэл санаанд оромгүй гай дайрч   Мөнгөний Лувсандорж энэ наадмаас буцах замдаа  нас барсан гэдэг. Хойтон жил нь хар морь зарагдаж өөр хүний нэр дээр дахин түрүүлсэн ажээ.
Ийнхүү том сайхан хийц, хурд шингэсэн  Майхан шиг хар морь одоо ч төрөөгүй гэлтэй.
Н.Санжаадорж